Επίσκεψη στην έκθεση Reality Check Chapter II : Inner Sanctum

Για την έκθεση Reality Check - Chapter II: Inner sanctum είχαμε ακούσει αρκετό καιρό πριν, και είναι γεγονός πως την περιμέναμε με ενδιαφέρον. Ένας λόγος παραπάνω ήταν μάλλον επειδή πέρυσι, την τελευταία στιγμή είχαμε χάσει την προηγούμενη (το πρώτο Κεφάλαιο), ανακαλύπτοντάς την, μόλις το τελευταίο διήμερο της λειτουργίας της, όταν πλέον δεν υπήρχαν διαθέσιμες ελεύθερες θέσεις εισόδου - καθώς τότε, λόγω των μέτρων πρόληψης του κορωνοϊού που ήταν σε ισχύ, η επίσκεψη επιτρεπόταν σε περιορισμένο αριθμό ατόμων και έπρεπε να έχει προηγηθεί κράτηση. Φέτος όμως τα πράγματα ήταν πολύ πιο εύκολα, καθώς δεν υπάρχουν τέτοιοι περιορισμοί και μπορεί κανείς να μεταβεί στο χώρο και να δει την έκθεση ελεύθερα, χωρίς να χρειάζεται κάποια προσυνεννόηση, ενώ παράλληλα νομίζω πως έχει διαφημιστεί και πολύ περισσότερο. 

Η έκθεση έχει διάρκεια 29/9-30/10, από Πέμπτη μέχρι Κυριακή, οπότε επιλέξαμε να αφήσουμε το πρώτο 10ήμερο που λογικά θα είχε αρκετό κόσμο, και την επισκεφτήκαμε στις 8/10. Περάσαμε την πύλη του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αθηνών, και σύμφωνα με τις οδηγίες του φύλακα, συνεχίσαμε στο δρόμο μέσα στο χώρο ακολουθώντας τα σηματοδοτημένα βελάκια, περνώντας μπροστά από την καντίνα, όπου ευγενικά απαντήσαμε στον χαιρετισμό κάποιων τροφίμων, και άλλα κτίσματα από διάφορες εποχές του νοσοκομείου, -κάποια σε χρήση, κι άλλα που έμοιαζαν κλειστά-, μέχρι που φτάσαμε στον προαύλιο χώρο του εγκαταλελειμμένου κτιρίου της ψυχογηριατρικής κλινικής, που είχε ξανανοίξει μόνο για την έκθεση.

Μονή Δαφνίου, 1842

Στην περιοχή Χαϊδαρίου-Δαφνίου είχαμε βρεθεί κι άλλες φορές τα τελευταία χρόνια, και δεν είναι τυχαίο που υπάρχουν πολλά σημεία ενδιαφέροντος...  Η Ιερά οδός που συνέδεε την Αθήνα δια μέσου της Πύλης του Κεραμεικού, με την Ελευσίνα, διέρχεται λίγο δεξιότερα από τη σύγχρονη λεωφόρο, μέσα από το χώρο του Νοσοκομείου, που παράλληλα βρίσκεται και πολύ κοντά σε δύο αρχαία ιερά... Εκείνου της Αφαίας Αφροδίτης, στον ίδιο άξονα, λίγο νοτιότερα, και του Δαφναίου, ή Δαφνίου Απόλλωνα, ακριβώς απέναντι από το Νοσοκομείο, στο σημείο που τον 6ο αιώνα χτίστηκε πρωτοχριστιανικό μοναστήρι, και τον 11ο, η βυζαντινή Μονή Δαφνίου -η οχύρωση της οποίας έχει γίνει με τη χρήση λίθων και άλλων δομικών υλικών από το αρχαίο τέμενος, ενώ ένας Ιωνικός κίονας έχει χρησιμοποιηθεί για τη στήριξη των τοξωτών ανοιγμάτων του εξωνάρθηκα της (-τρεις παρόμοιοι κίονες αφαιρέθηκαν από τον  Έλγιν και βρίσκονται κι αυτοί στο Βρετανικό μουσείο...) Μετά την επανάσταση του 1821, η μονή για λίγο ερειπώθηκε κι εγκαταλείφθηκε, ενώ πριν τελικά καταλήξει ως αρχαιολογικός χώρος, για ένα διάστημα (1883-85) στέγασε το πρώτο Δημόσιο Ψυχιατρείο της Αθήνας -40 χρόνια πριν τη δημιουργία του ΨΝΑ στον απέναντι χώρο...

Γενικά φαίνεται πως η περιοχή σε κάθε εποχή ήταν κατά κάποιον τρόπο πάντοτε συνδεδεμένη με την ανάγκη ίασης και κάθαρσης του νου και της ψυχής, από την αρχαιότητα ακόμα, τότε που σ' αυτό ακριβώς το σημείο γινόταν μια από τις σημαντικότερες στάσεις της πομπής των Ελευσινίων, για την προσφορά θυσιών και την τέλεση μυητικών δρώμενων εκείνων που συμμετείχαν στα μυστήρια...

Gisella Meo, 'with Aphrodite in the reflection of lights and weaves'

Αυτή η ιδιαίτερη σχέση του χώρου με τις τελετουργίες μύησης, που διαδραματίζονταν ειδικά στα δύο παραπλήσια ιερά, αποτέλεσε πολύ σημαντικό στοιχείο για το θέμα της έκθεσης, αφού η ίδια η ονομασία της, 'Inner sanctum', δηλαδή "Εσωτερικό ιερό", όπως αναφέρει κι ο επιμελητής της έκθεσης, Δρ. Κώστας Πράπογλου, παραπέμπει σε μια ανάλογη μυητική διαδικασία που ακολουθεί κανείς στο ταξίδι της αναζήτησης και της ανακάλυψης του εσωτερικού του ιερού, της βαθύτερης δύναμης που κατοικεί μέσα στην ανθρώπινη ψυχή, την εστία της εσωτερικής φλόγας που καίει ακατάπαυστα φωτίζοντας τον οικείο χώρο που αποτελεί το υπέρτατο προσωπικό Καταφύγιο, το άδυτο. 

Από τη βάση αυτή ξεκινούν τα έργα των 36 καλλιτεχνών που συμμετέχουν στην έκθεση, και ο επισκέπτης μπορεί να κλέψει ματιές από ισάριθμα "ιερά", που έχουν δημιουργηθεί σε ξεχωριστά δωμάτια, -όπως κάποτε τοποθετούνταν τα αναθήματα στα λαξεύματα και τις κόγχες στο βράχο του ιερού της Αφροδίτης-, με το κάθε ένα απ' αυτά να αντιπροσωπεύει την προσπάθεια του κάθε καλλιτέχνη να ανασύρει αυτήν την ενδοσκοπική εικόνα του προς τα έξω, και να την μοιραστεί με τον κόσμο...

Μια καρδιά από τάματα, λεπτομέρεια από το έργο Litany of desires (2022) της Christina Anid

 

Έτσι, με τα λόγια του ίδιου του επιμελητή, "το κτίριο της έκθεσης μετατρέπεται σε ένα σώμα, μέσα στο οποίο ο κάθε καλλιτέχνης ανασκάπτει το δικό του ιερό, ενώ ο κάθε θεατής περιδιαβαίνει αυτό το κτίριο-σώμα αναζητώντας και ανακαλύπτοντας ασυνείδητα τις δικές του αναφορές και καταβολές. Κι έτσι όπως τα σώματα, οι αισθήσεις, τα συναισθήματα, τα νοήματα και τα υλικά, συνευρίσκονται σε μια κατάσταση ανθρωποκεντρικής διάδρασης, αναδύεται μια ενέργεια η οποία γεφυρώνει και ενοποιεί τα πάντα, βάζοντάς μας όλους στη ροή ενός αέναου και ακατάπαυστου υπαρξιακού ταξιδιού"...

Οι ακτίνες του ήλιου που δύει προσδίδουν μια επιπλέον υποβλητική δυναμική στους διαδρόμους

 

Αυτή η διαδραστικότητα του περιβάλλοντος με τον θεατή, γίνεται αντιληπτή από την πρώτη στιγμή που εισέρχεται κανείς στο χώρο της έκθεσης. Προσωπικά ένιωσα σαν να είχα εισβάλλει σε έναν απόκρυφο κόσμο. Έναν κόσμο που οι ξεφλουδισμένοι από το χρόνο και την παρακμή (-και σε κάποια σημεία, ραγισμένοι από τον σεισμό του ΄99-), τοίχοι που διέγραφαν τα όριά του, του προσέδιδαν την υποβλητική αίσθηση του παλιού, του αρχέγονου... Ένα σύμπαν αλλόκοτο που κατά κάποιον τρόπο έμοιαζε σχεδόν με "ζωντανό" οργανισμό, που σε προκαλούσε να τον εξερευνήσεις, κάθε πλευρά, κάθε χώρο και γωνιά του, κι ακολουθώντας τον διάδρομο από το ένα δωμάτιο στο επόμενο, ν' ανακαλύψεις ένα-ένα, τα μυστικά του... 

Τα δωμάτια είναι βέβαια αριθμημένα, αλλά η πρόσβαση σ' αυτά δε γίνεται απαραίτητα αυστηρά σειριακά. Παρόλο που μια κάτοψη του χώρου με το αποτύπωμα του δωματίου του κάθε δημιουργού υπάρχει κρεμασμένη στον τοίχο στην αρχή της έκθεσης (ίσως για βοήθημα κάποιου που θα αναζητήσει κάτι συγκεκριμένο), και μια ταμπέλα με το ανάλογο "Ιατρικό Εξιτήριο" μπροστά στην είσοδο του κάθε δωματίου, η αυτόματη κίνηση μέσα στο χώρο, προς κάθε ένα απ' αυτά μοιάζει να γίνεται μάλλον τυχαία  -κάτι στο οποίο έτσι κι αλλιώς βοηθάει και το σχήμα του κτιρίου (περίπου σαν ξαπλωμένο "Ξ", με την κεντρική είσοδο στη μέση), αφού οι πολλές διασταυρώσεις των διαδρόμων σε προκαλούν κάθε τόσο να επιλέξεις ελεύθερα την κατεύθυνση προς την οποία θα προχωρήσεις...

Υποθέτω πως σημαντικό ρόλο θα πρέπει να παίζει και ο ήχος, ίσως οι νότες που αντηχούν στο διάδρομο να μετατρέπονται σε αόρατα νήματα που συλλαμβάνουν τον επισκέπτη και υποσυνείδητα να τον καθοδηγούν, έλκοντάς τον προς το δωμάτιο απ' όπου μοιάζει να προέρχεται η μουσική... Η αντήχηση αυτή στο γύρω χώρο, ειδικά από εκείνα τα έργα που στηρίζονται στη μουσική τους υπόκρουση, όπως για παράδειγμα το χαρακτηριστικό βίντεο Echo Face της Νορβηγίδας Tori Wranes, προσφέρει μια αίσθηση κινηματογραφικού σάουντρακ στην όλη διαδικασία της περιήγησης, και  σχηματίζει μια αόρατη γέφυρα που, σε κάποιο βαθμό, συνδέει τα γειτονικά τουλάχιστον δωμάτια μεταξύ τους...

Νομίζω πως αυτό γίνεται πολύ εύκολα φανερό, στο σχετικό βίντεο που ετοίμασα με σκοπό να μοιραστώ αυτά που κράτησα από την επίσκεψή μας στην έκθεση. Για τις ανάγκες του βέβαια χρειάστηκε να αυτοσχεδιάσω και σε κάποια σημεία να παίξω λίγο με το editing της προσφερόμενης αυτής μουσικής, ή να χρησιμοποιήσω και άλλη επιπρόσθετη ηχητική επένδυση. Νομίζω όμως πως δεν υπάρχει κάτι μεμπτό σ' αυτό. Θεωρώ πως το αποτέλεσμα  είναι αρκετά ενδιαφέρον, επειδή ακριβώς δε μεταφέρει με "δημοσιογραφικό" τρόπο εικόνες και στιγμιότυπα από τα διάφορα έργα, παρουσιάζοντας την έκθεση ως ανεξάρτητες δημιουργίες κάποιων καλλιτεχνών με απλά ένα κοινό θέμα. Αλλά εκείνο που μεταφέρει είναι την εμπειρία της έκθεσης από την οπτική του περιηγητή - επισκέπτη, που συνδέει τα διαφορετικά "ιερά" δωμάτια, με τους διαδρόμους που οδηγούν σ' αυτά, ή ακόμα και με τα δωμάτια που δεν έχουν χρησιμοποιηθεί στην έκθεση, αλλά με την εικόνα που αναδύουν, παγωμένη σε κάποια παλιότερη εποχή, συμβάλλουν κι αυτά στην όλη ατμόσφαιρα του χώρου, τα συναισθήματα που νιώθει, καθώς γίνεται κι ίδιος μια γέφυρα που ενώνει τα ανεξάρτητα έργα μεταξύ τους, παρουσιάζοντας έτσι την έκθεση ως μια πολυπρόσωπη οντότητα...

                                                 Το βίντεο από την επίσκεψή μας στην έκθεση...

Τεχνικά, θα έλεγα πως μάλλον υστερεί κάπως σε ανάλυση - ποιότητα εικόνας, καθώς τα πλάνα είναι τραβηγμένα με κινητό, χωρίς έξτρα φωτισμό, ή τη χρήση gimbal για σταθεροποίηση της εικόνας, αλλά απ' την άλλη νομίζω πως αυτό του προσδίδει έναν χαρακτήρα λίγο πιο ρεαλιστικό, -κάτι σαν ένα first person videogame-, που με αυτόν τον τρόπο μπορεί να μεταφέρει αμεσότερα την εμπειρία σ' εκείνον που το βλέπει...  

Η ατμόσφαιρά του είναι γενικά υποβλητική και μυστηριακή, κάτι που βέβαια γενικά χαρακτηρίζει την έκθεση, σε κάποια σημεία ίσως και περισσότερο τρομακτική από όσο θα επιθυμούσε ο καλλιτέχνης - δημιουργός του εκάστοτε έργου. Όπως είπαμε όμως, το βίντεο δείχνει την οπτική του επισκέπτη, ενός ξένου που εισβάλλει σ' έναν αυστηρά προσωπικό χώρο και όπως είναι φυσικό, καλείται να αντιμετωπίσει ανατρεπτικές εικόνες από μια πραγματικότητα εντελώς διαφορετική από τη δική του... Στο δρόμο αυτό της Δαντικής περιήγησης, ο επισκέπτης καλείται να περάσει από άναρχους, χαοτικά μαγικούς κόσμους, που εκ πρώτης όψης δίνουν την αίσθηση του "εφιαλτικού", αφού έχουν διαμορφωθεί με αυτόν τον σουρεαλιστικό τρόπο στο υποσυνείδητο κάποιου άλλου ατόμου, τροφοδοτημένο από ξένες για τον (παρείσακτο) επισκέπτη εμπειρίες, και από τα δικά του ιδιαίτερα προσωπικά δεδομένα...   

Από το υποβλητικό 'Transforming the Unconscious', της Λυδίας Ανδριώτη, που με τη βοήθεια μυθολογικών συμβόλων που συνδέονται με το νερό, πλασμένα σε γλυπτά από πορσελάνη, μεταφέρει αναμνήσεις της καλλιτέχνιδας από την προγεννητική (εμβρυακή) περίοδο...

Κανένα δωμάτιο δε μοιάζει με κάποιο άλλο. Κανένα άδυτο δε μοιάζει με κάποιο άλλο... 

Το έργο του Γιαννούλη Χαλεπά, Ο Άγιος Γεώργιος και ο Δράκος (1930)

Από το αυτοβιογραφικό σχέδιο του Γιαννούλη Χαλεπά, "ο Άγιος Γεώργιος και ο Δράκος", που δημιουργήθηκε πριν από σχεδόν έναν αιώνα, μάλλον ως ανάγκη του καλλιτέχνη να εκφράσει την υπερβατική του νίκη και λύτρωση, μετά την έξοδό του από το Δημόσιο Ψυχιατρείο Κέρκυρας όπου για 14 χρόνια είχε νοσηλευτεί, μέχρι τα έργα που χρησιμοποιούν πιο σύγχρονα μέσα, όπως "Τα Μάτια" της Κατερίνας Ζαχαροπούλου, ένα μονοκάναλο βίντεο που προβάλλεται στον τοίχο που τελειώνει ο διάδρομος στην δεξιά πτέρυγα της έκθεσης, εμπνευσμένο από το πορτρέτο της Miss Jane Bowles του Joshua Reynolds (1775), από το οποίο η δημιουργός του έργου απομόνωσε το αθώο παιδικό πρόσωπο και αντικατέστησε τα μάτια, με εκείνα ενός ενήλικα που κινούνται δημιουργώντας την ψευδαίσθηση πως σε παρακολουθούν...  

Κι από την εντυπωσιακή εγκατάσταση της Δήμητρας Σκανδάλη, "..κάθε θάρρος κι ένας φόβος..." (2022), που κάνει ένα ψυχρό δωμάτιο να ζωντανεύει, μέσα από φυσικούς ήχους, απαλά κινούμενες σκιές από κλαδιά δέντρων και βαθείς χρωματισμούς, μετατρέποντάς το σε ένα άβατο, έτοιμο να προσφέρει εσωτερική ηρεμία και γαλήνη, μέχρι το νιγρεδικό 'all these moments will be lost in time like clouds in heaven' του Ιακώβου Βολκώβ, σ' ένα δωμάτιο απόκοσμο και δυστοπικό, που κυριαρχείται από το χρώμα του βαθύτερου μαύρου, με μόνο τις πολύχρωμες αυτές λέξεις να διακρίνονται στον τοίχο καθώς φωτίζονται από το ελάχιστο φως που περνάει από τη χαραμάδα, και σχηματίζουν την πρόταση που έδωσε τον τίτλο στο έργο (-εμπνευσμένη από τον μονόλογο του ανδροειδούς Roy Batty, στο φινάλε της ταινίας Blade Runner, που ακούγεται να λέει 'all these moments will be lost in time like tears in the rain'),

..κάθε θάρρος κι ένας φόβος.., της Δήμητρας Σκανδάλη

"all these moments will be lost in time like clounds in heaven", Ιάκωβος Βολκώβ

Κανένα απ' αυτά τα δωμάτια, είτε δημιουργήθηκε για την έκθεση, είτε προϋπήρχε αυτής, είτε προετοιμάστηκε από τον ίδιο τον καλλιτέχνη στο χώρο, είτε υπό την εξ' αποστάσεως εποπτεία του, ή ακόμα δημιουργείται ζωντανά κατά τη διάρκεια της έκθεσης, (όπως το Φροϋδικό, 'id', της Έλυας Ηλιάδη), δεν μοιάζει με κάποιο άλλο... Όλα τα εσωτερικά ιερά είναι ξεχωριστά.

"Τα Γενέθλια" (2022) του Δημήτρη Σκουρογιάννη, εμπνευσμένα από την ταινία του R.W.Fassbinder, Τα Πικρά Δάκρυα της Πέτρα φον Καντ (1975)

Αλλά νομίζω θα ήταν υπερβολή να συνεχίσουμε εδώ να απαριθμούμε όλα τα έργα που συμμετέχουν με τη σειρά. Το σίγουρο είναι πως είναι όλα ευρηματικά και η προσπάθεια των δημιουργών τους άξια συγχαρητηρίων και οπωσδήποτε πολύ θαρραλέα -θέλει πολύ κουράγιο πιστεύω να αποφασίσεις να μοιραστείς με το περιβάλλον σου κάτι τόσο προσωπικό, κάτι τόσο γερά συνδεμένο με το βαθύτερο "εγώ", που ίσως για ορισμένους να έχει και τη δυναμική του "ταμπού" (-ίσως μάλιστα κάποιοι να χρειάστηκε να αντιμετωπίσουν και την ανησυχία, κατά πόσο το ιερό τους θα μπορεί να συνεχίσει να λειτουργεί ως άβατο μετά την εξωτερίκευσή του...) 

Προσωπικά βρήκα στα περισσότερα έργα αρκετό ενδιαφέρον, ορισμένα βέβαια με άγγιξαν εντονότερα, αλλά όλα αξίζει να αντιμετωπιστούν με προσοχή και όχι να ειδωθούν επιδερμικά, καθώς οι λεπτομέρειες συχνά είναι αυτές που παίζουν σημαντικό ρόλο στο "ξεκλείδωμα" και την κατανόηση του μηνύματος που προβάλλεται πίσω από το έργο. 

Το βίντεο είναι αρκετά περιεκτικό και πιστεύω πως δίνει μια αρκετά καλή γενική εικόνα, αν και σίγουρα χάνει κάποιες απ' αυτές τις λεπτομέρειες. Σε κάθε περίπτωση βέβαια δεν μπορεί να αντικαταστήσει την εμπειρία που θα ζήσει κάποιος που βρίσκεται ο ίδιος στο χώρο αναλαμβάνοντας το ρόλο του επισκέπτη, και που θα έχει την ευκαιρία να περιηγηθεί στα δωμάτια, αφιερώνοντας το δικό του χρόνο σε κάθε ένα απ' αυτά, προσέχοντας άλλες λεπτομέρειες, ανακαλύπτοντας άλλα μυστικά...

Από τη δική μου πλευρά, ελπίζω να κατάφερα να πείσω κάποιον από τους αναγνώστες να την επισκεφτούν. -Προσωπικά, σκοπεύω να το ξανακάνω... Και εννοείται πως θα περιμένω με πολύ ενδιάφερον και το τρίτο Κεφάλαιο.

 

Σχετικοί Σύνδεσμοι - πληροφορίες:

Η σελίδα του event στο Facebook

Οργάνωση: artefact athens  

Reality check - Chapter II: inner sanctum

Ημέρες/ώρες λειτουργίας: Πέμπτη - Παρασκευή - Σάββατο - Κυριακή 15:00-20:00 - Έως 30.10.2022
Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής, Δαφνί, Λεωφόρος Αθηνών 374

Επιμέλεια + concept design: δρ Κώστας Πράπογλου / artefact athens

Συμμετέχοντες καλλιτέχνες: Λυδία Ανδριώτη (Ελλάδα), Christina Anid (Γαλλία/Ελλάδα/Λίβανος), Zeina Barakeh (Παλαιστίνη/Λίβανος/ΗΠΑ), Orit Ben Shitrit (Ισραήλ/ΗΠΑ/Μαρόκο), Ιάκωβος Βολκώβ (Ελλάδα), Robert Cahen (Γαλλία), Guillermo Galindo (Μεξικό/ΗΠΑ), Αικατερίνη Γεγησιάν (Μ. Βρετανία/Ελλάδα), Λυδία Δαμπασίνα (Ελλάδα), Άντζη Δρακοπούλου (ΗΠΑ), Κατερίνα Ζαχαροπούλου (Ελλάδα), Ελένη Ζούνη (Ελλάδα), Michal Heiman (Ισραήλ), Daniel Hill (ΗΠΑ), Έλυα Ηλιάδη (Ελλάδα), Νίκος Κόκκαλης (Ελλάδα), Ναταλία Μαντά (Ελλάδα), Στέλλα Μελετοπούλου (Ελλάδα), Gisela Meo (Ιταλία), Ανδρέας Μνιέστρης (Ελλάδα), Noemi Niederhauser (Ελβετία), Βάνα Ντατσούλη (Ελλάδα), Στέφανος Παπαδάς (Κύπρος/Ελλάδα), Pipilotti Rist (Ελβετία), Εύη Σαββαΐδη (Ελλάδα), Ariane Severin (Γερμανία/Ελλάδα), Δήμητρα Σκανδάλη (Ελλάδα), Νάντια Σκορδοπούλου (Ελλάδα), Δημήτρης Σκουρογιάννης (Ελλάδα), Κωνσταντίνος Ταλιώτης (Κύπρος), Τόλης Τατόλας (Ελλάδα), Νίκος Τρανός (Ελλάδα), Tori Wrånes (Νορβηγία), Gil Yefman (Ισραήλ), Γιαννούλης Χαλεπάς (Ελλάδα), Ευάγγελος Χατζής (Ελλάδα).