Στους πρόποδες του Παρνασσού, σ' ένα πανέμορφο σημείο που μπορεί κανείς ακόμα να θαυμάσει τη ζωντανή φύση, κάτω από τα αγέρωχα πλατάνια, που έχουν στρώσει ένα παχύ κοκκινωπό χαλί για τον χειμερινό επισκέπτη με τα πεσμένα φύλλα τους, βρίσκονται οι πηγές του Βοιωτικού Κηφισού.
Εκεί,
δίπλα στις πηγές, στα αρχαία χρόνια υπήρχε το ιερό του ποτάμιου θεού
Κηφισού και της κόρης του, νύμφης Λιλαίας, που λουζόταν στα νερά του. Και τον
χειμώνα, που ακόμα και το μαντείο στους Δελφούς σταματούσε να δίνει
χρησμούς, εκεί, όπως και σ' όλον τον Παρνασσό, γιορτάζονταν τα Βακχικά
μυστήρια και γίνονταν θυσίες πολλές, για να ευχαριστήσουν οι αρχαίοι
Λιλαιείς τον Κηφισό και τη Ναϊάδα νύμφη, (αλλά και τη θεά Δήμητρα, ναός της
οποίας υπήρχε σε κοντινό σημείο), για την ευφορία της γης, χάρη στα γόνιμα υδατά τους...
Αργότερα,
στη θέση των αρχαίων ερειπίων, οι Βυζαντινοί έχτισαν δυό Χριστιανικούς
ναούς, τον Άγιο Χριστόφορο, πάνω ακριβώς απ' τις πηγές και το τείχος αντιστήριξης του αρχαίου ιερού, και την Αγία
Ελεούσα, λίγες δεκάδες μέτρα παραδίπλα... Αλλά εδώ και πολλά χρόνια είναι κι αυτοί
το ίδιο ερειπωμένοι, σήμερα πλέον μένουν μόνο κάτι στοιβαγμένες πέτρες και
κολώνες, ανακατεμένες οι αρχαίες με τις βυζαντινές, που κατοικούνται
μονάχα από στοιχειά...
Μάλιστα
λένε πως πριν από κάποια χρόνια, σ' έναν βάλτο, προς τη μεριά των πηγών
είχε φανεί ένα τέρας, που με τα μουγκρητά του τρομοκρατούσε τους
κατοίκους της Σουβάλας*. Οι χωρικοί ανησυχούσαν και κάποια στιγμή που
βρήκαν το γειτονικό χωριό της Κάτω Αγόριανης (σημερινής Λιλαίας) έρημο
σαν φάντασμα, χωρίς να ξέρουν πως οι γείτονές τους είχαν πάει στην Άνω
Αγόριανη για να γιορτάσουν το Πάσχα, πίστεψαν πως τους... έφαγε το θεριό, και πήραν την απόφαση και ξέραναν τον βάλτο. Κι έτσι το τέρας
χάθηκε για πάντα...
Από
τότε όμως συμβαίνει ετούτο το παράδοξο... Κάθε χρόνο, το βράδι που
είναι να βγει η πρώτη πανσέληνος της χρονιάς, την ώρα που αρχίζει
να σουρουπώνει, ανάμεσα στα ερείπια της εκκλησιάς του Αγίου Χριστοφόρου
και τις κολώνες του ναού του θεού Κηφισού, εμφανίζεται μια μαυροντυμένη
φιγούρα...
Κάθε
φορά παίρνει το ίδιο μονοπάτι, και κατηφορίζει δίπλα στους πελώριους λίθους που έχουν
μείνει από το τείχος του χαλασμένου από το χρόνο ναού, πάνω ακριβώς από
τις πηγές...
Και
η μορφή, που μοιάζει με γυναίκα που φοράει κουκούλα και μανδύα -ή, ράσο,
σύμφωνα με άλλους-, συνεχίζει προς τη μεριά των ερειπίων της Αγίας
Ελεούσας, της εκκλησιάς που οι ντόπιοι την ξέρουν ακόμα ως Παληοπαναγιά ή
Μαυρομαντηλούσα...
Ονομασία που λένε πως πήρε από μια κόρη, που κάποτε διεκδικούσαν δύο παλληκάρια, κι εκείνη για να διαλέξει, τους έβαλε από μια δοκιμασία, στον έναν να κάνει από τον βράχο να τρέξει νερό και στον άλλον να χτίσει ένα μαρμάρινο ναό της Παναγιάς -κι έτσι λένε πως έγινε η πηγή της Αγίας Ελεούσας και η εκκλησία... Αλλά καθώς και τα δυό τα έργα ολοκληρώθηκαν την ίδια στιγμή, οι νέοι τελικά μονομάχησαν και πάνω στην πάλη τους λαβώθηκαν θανάσιμα κι οι δυο, αφήνοντας την κόρη μονάχη να θρηνεί τον πρόωρο χαμό τους...**
Εκεί, λοιπόν, σ' αυτή την ερειπωμένη και -αν πιστέψουμε τον θρύλο-, ματοκυλισμένη εκκλησιά φτάνει η παράξενη σκιά, μπροστά στην ψηλή πόρτα του ναού, που στ' αλήθεια μοιάζει τόσο θαυμαστό
πώς μπορεί και στέκεται ακόμα...
Και μόλις κάνει να διαβεί την Πύλη τη μεγάλη, ευθύς η οπτασία χάνεται...
...Σαν το λυκόφως που σβήνει μέχρι τη στιγμή που, στο σημείο εκεί, θα βγει τ' ολόγιομο φεγγάρι!...
...Η πρώτη πανσέληνος της νεαρής χρονιάς, που κάποιοι την αποκαλούν "του λύκου το φεγγάρι"...
Μερικοί πιστεύουν πως είναι η κόρη του θρύλου, που ακόμα θρηνεί το χαμό των παλληκαριών, γιαυτό μάλιστα πολλοί θαρρούν το όνομα της εκκλησιάς, "Αγία Κλαιούσα"!... Άλλοι πάλι λένε πως είναι η αρχαία νύμφη Λιλαία, που οι Χριστιανοί ήρθαν μετά και βάφτισαν Αγία Ελεούσα (-το "Ελεούσα" ή "Λεούσα" άλλωστε μοιάζει και με παράφραση του "Λιλαία-Λιλαιούσα"...), και μερικοί έχουν ακόμα πει πως είναι η ίδια η Παναγιά!... Όλοι όμως συμφωνούν πως, αν ο ουρανός είναι καθαρός και το φεγγάρι φανεί καλά την ώρα που ανατέλλει μέσα απ' το ναό, η χρονιά θα είναι καλή κι η σοδειά πλούσια, αφού η δύναμη της νύμφης, ή της Αγίας, (ή ακόμα και της Παναγιάς) θα τους έχει ελεήσει... Αν όμως συννεφιάσει και το φεγγάρι δε φανεί, τότε όλοι ξέρουν πως η χρονιά θα είναι δύσκολη, και λένε πια με σιγουριά πως το φάντασμα είναι η νύμφη που τους καταριέται για κείνη τη φορά που αποξήραναν τα νερά του βάλτου της...
* Πηγή της ιστορίας σχετικά με το "τέρας" της Αγόριανης είναι το έργο Οι Πύλες του Αλλόκοσμου, του αγαπητού φίλου και συνεργάτη, Θανάση Βέμπου.
** Ο θρύλος σχετικά με την ονομασία της "Παναγιάς της Μαυρομαντήλας" προέρχεται από το έργο Ο Βυζαντινός ναός της Σουβάλας της Χαρίκλειας Μπάρλα.
